Altxamendua eta diktadura: bortizkeria eta errepresioa

Francisco Franco diktadorea:

- "Salvaré a España del marxismo al precio que sea.
- ¿Y si eso significa fusilar a media España?
- Cueste lo que cueste".

José Millán-Astray generala:

- "¡Viva la muerte!"

Gonzalo Queipo de Llano generala:

- "¡Id preparando las sepulturas!"

Emilio Mola generala:

- "Cualquiera que sea, abierta o secretamente, defensor del Frente Popular, debe ser fusilado".

Diktadura frankistaren 40 urte luze, ilun eta latz horiek zer suposatu zuten jakin ahal izateko, bere hastapenetik aztertu behar ditugu. Izan ere, eta Josep Fontanaren hitzetan, une horretan agertzen zaigu mozorrorik eta interferentziarik gabe, eta horrela jakingo dugu frankismoaren ondorioak aurrerapauso ala atzerapausoak izan ziren 1936 bitartean emandako aldaketen aurrean.

Bortizkeria eta errepresioa izan ziren urte horietan nagusitu ziren elementuak. Baita horiek eragindako izua ere. Horren adibide latzak izan ziren 3.000 fusilamenduak gerra gauzatu ez zen herrialde nafarrean, eta altxamenduaren hasieran Molak adierazitako hitz bortitzak: “Esta guerra tiene que terminar con el exterminio de los enemigos de España”, edo “Serán pasados por las armas, en trámite de juicio sumarísimo..., cuantos se opongan al triunfo del expresado Movimiento salvador de España, fueren los que fueren los medios empleados a tan perverso fin”. Zer ulertzen zuten oposizio kontzeptuaz oso adierazgarri da ikustea nahikoa zela agintari berriek agindutako kargu bati muzin egitea fusilatu izateko.

Apirilaren 1ean azken gerra-agiria zabaldu zen. Molaren hitzak, hala ere, ongi iragarri zuten urte horien eta hurrengo hamarkaden giro bortitza:

"No hay aquí otro camino que llevar las cosas hasta el final, hasta el aplastamiento del adversario [...] ¿Parlamentar? Jamás. Esta guerra tiene que terminar con el exterminio de los enemigos de España [...] En este trance de la guerra yo ya he decidido la guerra sin cuartel [...] A los militares que han hecho armas contra nosotros, contra el ejercito, fusilarlos. Yo veo a mi padre en las filas contrarias y lo fusilo [...] El arte de la guerra yo lo definiría así: Es el medio de juntar veinte hombres contra uno y, a ser posible, matarlo por la espalda”.

"Hay que sembrar el terror [...] hay que dejar la sensación de dominio eliminando sin escrúlpulos ni vacilación a todos los que no piensen como nosotros".

Errepresioak betetzen zuen funtzio politikoa azalarazten dute militarren hitz horiek. Etsaia izutzea eta indargabetzea izan baitzuen helburu. Altxamenduak izan zuen babesa ahaztu gabe, hori izan zen diktaduraren iraupen luzea bermatu zuen gakoetako bat. Errepresioak jendarte-sektore dinamikoena indargabetu zuen, eta jendarte-arlo guztiek pairatu behar izan zituzten horren ondorioak: kultura-, irakaskuntza-, ekonomia- zein politika-munduak. Esparru horien guztien eragile aurrerakoienak osatu zuten zigortuen multzoa: fusilatuak, erbesteratuak, kartzelaratuak, kanporatuak... horiek guztiak urteetan isilaraziak.

Sartagudako Oroimenaren Parkea, 2008ko maiatzaren 10ean zabaldua.