2009/05/30

Azken hausnarketa: Historia errepikatzen al da?

"La historia se repite? ¿O se repite sólo como penitencia de quienes son incapaces de escucharla? No hay historia muda. Por mucho que la quemen, por mucho que la rompan, por mucho que la mientan, la historia humana se niega a callarse la boca. El tiempo que fue sigue latiendo, vivo, dentro del tiempo que es, aunque el tiempo que es no lo quiera o no lo sepa. El derecho de recordar no figura entre los derechos humanos consagrados por las Naciones Unidas, pero hoy es más que nunca necesario reivindicarlo y ponerlo en práctica: no para repetir el pasado, sino para evitar que se repita; no para que los vivos seamos ventrílocuos de los muertos, sino para que seamos capaces de hablar con voces no condenadas al eco perpetuo de la estupidez y la desgracia. Cuando está de veras viva, la memoria no contempla la historia, sino que invita a hacerla. Más que en los museos, donde la pobre se aburre, la memoria está en el aire que respiramos; y ella, desde el aire, nos respira".

Eduardo Galeano, Patas Arriba: La escuela del mundo al revés, Siglo XXI, 1998, 216 or.

Tira, bada, lagunok, ikasturtea bukatu egin zaigu. Nire aldetik, eskerrak eman nahi dizkizuet gehixeago ikasteko aukera eman didazuelako. Bai, une goxo zein latz horiek guztiak disko gogorrean behin-betiko gelditu eta hortik probetxu guztia atera behar. Hurrengo ikasturtean dastatzeko aukera izango dugu. Zuku ona izango da, seguru!

Ikasturtearekin batera blog hau ere isilduko da, beraz. Gurekin jarraitu nahi izanez gero, Iragana eta oraina ezagutuz Historia Blogan sartu eta klik egin. Aio eta ongi segi!

2009/05/27

Carlos Giménezen "Paracuellos"

Hemen duzue azken klasean landu genuen komikiaren erreferentzia eta egilearen web orrialde ofiziala. Ikasturte amaieran gaudenez, batzuek horrelako harri bitxiak lasaiago irakurtzeko aukera izango duzue. Beste batzuek, ordea, aste pare bat gehiago itxoin behar, ezta? Lanari eutsi eta zorte on Unibertsitaterako Hauta-probetan!


"Paracuellos" lana espainiar komikiaren historiaren funtsezko sorkuntzetako bat da. Carlos Giménezen haurtzaroan dago oinarrituta, eta Jendarte Urgazpeneko etxe bateko ume-talde baten bizipenak kontatzen ditu. Francoren Diktadurako unerik zirraragarrienetako baten erretratu zehatza da, noiz eta komikia gosearen eta gerra ostearen ondorioak jasaten ari ziren umeen belaunaldi oso baten elikagai eta poztasun bakarra zenean.


2009/05/12

Genozidio frankista

Eusko Legebiltzarrak 2008ko azaroaren 2an onartu zuen Euskal Herriko Egiaren Batzordea sustatzeko ez legezko proposamena. Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen Zuzendaritzak hala eskatuta, Lau Haizetara Gogoan koordinakundeak batzordeak izan beharko lituzkeen ezaugarriak eta helburuak finkatu ditu. Gainera, gatazka politikoen inguruko hausnarketa eta eztabaida bultzatu ere nahi du.

Koordinakudeak Bosnian eta Guatemalan izandako genozidioekin konparatu du 1936ko gerraren osteko egoera Euskal Herrian. «Bosnian mila biztanletik hamabost hil zituzten 1991-1995 urte bitartean. Nafarroan, berriz, altxamendu militarraren lehenengo bi hilabeteetan mila biztanletik hamabi hildako zenbatu ditugu». Datuok Hegoafrika, Argentina, Txile eta Uruguaiko genozidioen hilketa kopuruen gainetik kokatzen dute, Euskal Herria. Herrialde horietan, hilketak ez dira iristen mila biztanletik batera ere.

Lau Haizetara Gogoan koordinakundea 2006an sortu zen «memoria historiko antifaxista berreskuratzen dabiltzan Euskal Herriko elkarte guztien indarra biltzeko asmoz». Honako taldeek osatzen dute koordinakundea: Ahaztuak 1936-1977, Andikona, Debagoienako Fusilatuen Senideen Batzordea, Eusko Abertzale Ekintza (EAE), Geureak 1936, Izquierda Republicana, Katin Txiki, Martxoak 3 elkartea, Memoriaren Bideak, Oroituz, La Rosa Negra eta Uliako Taldea.

Informazio gehiago: "El impacto del genocidio franquista supera a los de Sudáfrica o Argentina", Gara, 2009ko martxoaren 29an.

2009/05/10

Memoriaren Parkea: 1936ko gerran hildako 24 nafarren izen gehiago

Urtebete igaro da Sartagudan Memoriaren Parkea ireki zutenetik. Bertan 1936ko gerran hildako 3.240 nafarren izenak daude jasota. Atzo ekitaldia egin zuten urteurrena ospatzeko, eta beste 24 nafarren izenak gehitu dizkiote Memoriaren Hormari.

Sartagudan izan zen atzo Aurea Jaso, senarrarekin batera. 36ko gerra zer izan zen biek badakite. «Bizitza apurtu zidan ditxosozko gerra horrek», dio atsekabetuta. 1936an erail zuten Aurelio Jaso, Aurea Jasoren aita, gaur Madrilen Moncloa jauregia kokatuta dagoen leku horretan. Bi osaba ere erail zituzten, aitaren anaiak biak. Baten izena, Jose Jasorena, iaztik dago Memoriaren Parkeko horman, baina bestearena, Andresena, aitarenarekin batera jarri zuten atzoko ekitaldian.

Aurelio Jaso Melidakoa zen. Bardetik barrena joan zen gerrara, eta amonari zin egin zion: «48 ordu barru itzuliko naiz ama, zu lasai». Baina ez zen inoiz itzuli, alabak dioenez: «Nire eta nire neben bizia guztiz aldatu zen, apurtu egin zen». Aita Erorien Haranean lurperatuta dagoela uste du: «Jasangaitza egiten zait aita Francisco Franco eta Primo de Rivera lurperatuta dauden toki berean dagoela pentsatzea».

Osabetako bat, Andres Jaso, futbolaria zen. Oso gazte hasi zen Osasunan jokatzen. Ondoren, Valentziako futbol taldean (Herrialde Katalanak) aritu zen urte luzez. Gerra hasi baino lehen Sporting de Gijon futbol taldean aritzen zen. Behin gerra piztuta, jokalariak salbatzearren, kamioi batean sartu zituzten, eta, ihesean, Cangas de Onisen hil zituzten (Asturias, Espainia).

Aurea Jasori malkoak isurtzen zaizkio oraindik bere hiru senitartekoen historiak kontatzerakoan: «Ni beti izan naiz oso sentibera, eta bizi osoan nire barruan gorde ditudan sentimenduak dira». Hiru anai-arrebetan zaharrena da Aurea Jaso. Aita hil zutenean zortzi urte zituen, nebek berriz, zazpi eta hiru urte zituzten: «Gure familia suntsitu egin zen; nik aitaren aldeko aitona-amonekin joan behar izan nuen bizitzera, eta nire bi nebek, amarekin». Aurea Jasok beti jakin nahi izan du aitaren patua. «Aitari buruan tiro egin ziotenean, hiru lagunek jaso zuten; baina nazionalak zetozela ohartu zirenean, tapaki batean bilduta utzi behar izan zuten».

Gustura dago Aurea Jaso Sartagudako Memoriaren Parkean aitaren eta osabaren izenak jarri dituztelako: «Nik nire semeek eta nire bilobek erreferentzia bat izan zezaten nahi nuen». Arrazoi horregatik ez zuen hutsik egin atzo.

[Iturria: "Izena eta izana Sartagudan", Berria, 2009ko maiatzaren 10ean]

Pablo Neruda jeneral matxinoei

Hemen dituzue Pablo Neruda olerkari txiletarrak espainiar jeneral matxinoei zuzendutako olerki gogorrak. Idazle konprometitua, Espainiako gerra zibilak eta bere lagun García Lorcaren erailketak hunkitu egin zuten. 1971. urtean Literaturako Nobel Saria irabazi zuen.

Wikipedia: Pablo Neruda.

Santiago de Chile unibertsitateko web gunea: Neruda.



Sanjurjo en los infiernos

Amarrado, humeante, acordelado
a su traidor avión, a sus traiciones,
se quema el traidor traicionado.

Como fósforo queman sus riñones
y su siniestra boca de soldado
traidor se derrite en maldiciones.

Por las eternas llamas piloteado,
conducido y quemado por aviones,
de traición en traición quemado.


Mola en los infiernos

Es arrastrado el turbio Mola
de precipicio en precipicio eterno
y como va el naufragio de ola en ola,
desbaratado por azufre y cuerno,
cocido en cal y hiel y disimulo,
de antemano esperado en el infierno,
va el infernal mulato, el Mola mulo
definitivamente turbio y tierno,
con llamas en la cola y en el culo.


El general Franco en los infiernos

Maldito, que sólo lo humano
te persiga, que dentro del absoluto fuego de las cosas,
no te consumas, que no te pierdas
en la escala del tiempo, y que no te taladre el vidrio
ardiendo ni a feroz espuma...

Son nuestros, fueron nuestra
carne, nuestra salud, nuestra
paz de herrerías, nuestro océano
de aire y pulmones. A través de ellos
las secas tierras florecían. Ahora, más allá de la
tierra,
hechos substancia
destruída, materia asesinada, harina muerta,
te esperan en tu infierno.

Como el agudo espanto o el dolor se consumen,
ni espanto ni dolor te aguardan. Solo y maldito seas,
solo y despierto seas entre todos los muertos,
y que la sangre caiga en ti como la lluvia,
y que un agonizante río de ojos cortados
te resbale y recorra mirándote sin término.


2009/05/06

Fortunato Agirre: lizarraren hostoa bezala

Txalaparta argitaletxea, 2003.

VI. atala:
"Fortunato Agirre: lizarraren hostoa bezala"

"[...] Goizaldean, ordea, atean giltzak ateratako hotsak esnatu zuen. San Migel eguna zen. Hiru txapelgorri agertu zitzaizkion aurrena. Jantzi egin zen, eta nora zeramaten galdetu zien.

- Zu gaur ez zaitu San Migelek ere libratuko- erantzun zion txapelgorrietako batek.

Auto batera sartu zuten, eta bi egun lehenago egindako bide bera egin zuten, baina beherantz.
Negar egiteko gogoa etorri zitzaion, eta etsipena. Baina indartsua izan behar zuela pentsatu zuen. Beste irudirik ezin ziela oparitu zerri haiei. Autoa geratu egin zen. Aurrekoa baino askoz ere bidaia motzagoa egin zuten. Eguzkiaren lehen printzak sumatu zituen aurpegian, goizeko haize hotzaren gozagarri. Horma baten kontra jarri zuten, eskuak eta hankak loturik.

Zerura begiratu eta errezatzen hasi zen. "Gora Euzkadi askatuta!" oihukatu zuen gero, bala batek eztarria zulatu aurretik. Beste sei sartu zitzaizkion ondoren bular aldetik eta sabeletik. Balantzaka erori zen lurrera, hilda, udazkenean lizarraren hostoa erortzen den bezala, kulunka, baina norabide jakinean, lurrera heldu arte." (Katearen begiak, 192 or.)

Fortunato Agirre Jose Antonio Agirreren ondoan Lizarrako zezen-plazan, 1931ean.


1937an (?) Eusko Jaurlaritzak egindako zigilu-proiekua, gauzatu ez zena. Hirugarren zigilua Fortunato Agirreri dagokio, 15 euren balioarekin (eunen = zentimoak; laurleko = pezetak).

2009/05/03

Altxamendua eta diktadura: bortizkeria eta errepresioa


Francisco Franco diktadorea:

- "Salvaré a España del marxismo al precio que sea.
- ¿Y si eso significa fusilar a media España?
- Cueste lo que cueste".

José Millán-Astray generala:

- "¡Viva la muerte!"

Gonzalo Queipo de Llano generala:

- "¡Id preparando las sepulturas!"

Emilio Mola generala:

- "Cualquiera que sea, abierta o secretamente, defensor del Frente Popular, debe ser fusilado".


Diktadura frankista
ren 40 urte luze, ilun eta latz horiek zer suposatu zuten jakin ahal izateko, bere hastapenetik aztertu behar ditugu. Izan ere, eta Josep Fontanaren hitzetan, une horretan agertzen zaigu mozorrorik eta interferentziarik gabe, eta horrela jakingo dugu frankismoaren ondorioak aurrerapauso ala atzerapausoak izan ziren 1936 bitartean emandako aldaketen aurrean.


Bortizkeria eta errepresioa izan ziren urte horietan nagusitu ziren elementuak. Baita horiek eragindako izua ere. Horren adibide latzak izan ziren 3.000 fusilamenduak gerra gauzatu ez zen herrialde nafarrean, eta altxamenduaren hasieran Molak adierazitako hitz bortitzak: “Esta guerra tiene que terminar con el exterminio de los enemigos de España”, edo “Serán pasados por las armas, en trámite de juicio sumarísimo..., cuantos se opongan al triunfo del expresado Movimiento salvador de España, fueren los que fueren los medios empleados a tan perverso fin”. Zer ulertzen zuten oposizio kontzeptuaz oso adierazgarri da ikustea nahikoa zela agintari berriek agindutako kargu bati muzin egitea fusilatu izateko.


Apirilaren 1ean azken gerra-agiria zabaldu zen. Molaren hitzak, hala ere, ongi iragarri zuten urte horien eta hurrengo hamarkaden giro bortitza:

"No hay aquí otro camino que llevar las cosas hasta el final, hasta el aplastamiento del adversario [...] ¿Parlamentar? Jamás. Esta guerra tiene que terminar con el exterminio de los enemigos de España [...] En este trance de la guerra yo ya he decidido la guerra sin cuartel [...] A los militares que han hecho armas contra nosotros, contra el ejercito, fusilarlos. Yo veo a mi padre en las filas contrarias y lo fusilo [...] El arte de la guerra yo lo definiría así: Es el medio de juntar veinte hombres contra uno y, a ser posible, matarlo por la espalda”.

"Hay que sembrar el terror [...] hay que dejar la sensación de dominio eliminando sin escrúlpulos ni vacilación a todos los que no piensen como nosotros".

Errepresioak betetzen zuen funtzio politikoa azalarazten dute militarren hitz horiek. Etsaia izutzea eta indargabetzea izan baitzuen helburu. Altxamenduak izan zuen babesa ahaztu gabe, hori izan zen diktaduraren iraupen luzea bermatu zuen gakoetako bat. Errepresioak jendarte-sektore dinamikoena indargabetu zuen, eta jendarte-arlo guztiek pairatu behar izan zituzten horren ondorioak: kultura-, irakaskuntza-, ekonomia- zein politika-munduak. Esparru horien guztien eragile aurrerakoienak osatu zuten zigortuen multzoa: fusilatuak, erbesteratuak, kartzelaratuak, kanporatuak... horiek guztiak urteetan isilaraziak.


Sartagudako Oroimenaren Parkea, 2008ko maiatzaren 10ean zabaldua.


2009/04/29

Karlistak eta II. Errepublika

II. Errepublika sortu zenetik hasi ziren indar eskuindarrak altxamendua prestatzen, bereziki Nafarroa Garaiko erreketeak. Horrela kontatzen digu Leitzako Antonio Lizarza Iribarren Erreketeen Ordezkari Erregionalak bere memorietan ("Memorias de la conspiración: 1931-1936", 1953).

Antonio Lizarza Iribarren

Sabíamos que [la República] era un paso más hacia el abismo, como la Monarquía liberal lo fue hacia la República. Por eso, desde sus mismos comienzos, allá en el año 1931, se empezaron los primeros trabajos.[...] Así nació, bajo la dirección de don Generoso Huarte, la organización de las Decurias [...]. Su fin era custodiar los edificios religiosos [...], vigilancia en las calles y Círculos durante la celebración de los mítines y otros actos políticos, guardia en el Círculo, en “El Pensamiento Navarro”; es decir, una función defensiva y de carácter local, sin mayores alcances militares” (Lizarza, 1953: 14,15).

1931n karlisten buru batzuk bildu ziren Baleztenatarren etxean Leitzan: Generoso Huarte, Sainz de Larin, Eusebio eta Jaime del Burgo eta Juan Lesaca, besteak beste. Haien helburua, milizia karlistak militarki prestatzea. Horretarako 1934ko martxoan Lizartza bera, Rafael Olazabal, Antonio Goicoechea eta Barrera Tenientea Italiara joan ziren, Musoliniri haien asmoak azaldu eta dirua eskatzera. Milioi bat eta erdi pezeta lortzeaz gain, 20.000 fusil, 20.000 esku lehergailu eta 200 metrailadore bidaltzeko konpromisoa lortu zuten. Beranduxeago, gazte batzuk, Jaime del Burgo barne, maniobra militarrak egitera joan ziren Italiar faxistara, Erromako La Dispoli aireportura. Armak Nafarroa Garaiko militanteen artean banatzen zituzten. Esku-bonba egiteko bi lantegi txiki ere antolatu zituzten.

“[...] fue encomendado a don Jesús Yáñiz, Párroco de Caparroso, ayudado por don Francisco Arellano, que lo era de Traibuenas, la tarea de fabricar bombas de mano. La misma misión fue encomendada a don Fermín Erice, Párroco de Esquíroz, y a don José María Solare, de Berriozar. Hubo, pues, dos pequeñas fábricas de bombas, una en Caparroso y la otra en Mañeru, aparte del depósito de Traibuenas” (ibidem. 81, 82).

Corellako zezen-plaza, 1935ean.

Corellako zezen-plaza, 1935ean.

Ekintza bortitzen zein armatuen berri ere ematen du Lizartzak. Esaterako, Aberri Egunean egindako erasoaldia, edo 1936ko udaberri hartan Bilbon hiru errepublikazale hil zituen karlistaren ihesaldia.

“El día de los vascos. Aberri Eguna. [...]La jornada no pudo ser más desgraciada. Bofetadas por doquier, rotas sus Banderas, sus manifestaciones ridiculizadas. [...]Desde entonces, el peligro separatista, quedó alejado de Pamplona. Ya Pamplona comenzó a entregarse a nosotros, olvidando las sirenas de Bilbao.

Es necesario recordar que Pamplona nunca había sido totalmente carlista. Si Pamplona se hizo carlista lo ha sido, porque fue conquistada a fuerza de puños” (ibidem., 44-46).

Erreketearen ordenantza.

“Como consecuencia de un mitin carlista en Bilbao, ocurrieron serios incidentes.[...] hubo fuerte tiroteo, y como consecuencia tres muertos. El Boina roja, autor de los disparos, vino huido a Pamplona, donde estuvo algún día escondido en casa de don Eusebio del Burgo. Al tener noticia de su inmediata captura, pues la policía había sabido que estaba refugiado en Pamplona, decidí pasarlo a Francia, para lo que requerí el concurso de un correligionario de la frontera” (ibidem. 80, 81).

Pixkanaka gauzatuz joan zen proiektua, oinarrizko taldea edo erreketea osatu arte. Konpainia bakoitzak 246 gizon zituen, ekintzetarako hiru piketetan antolaturik (70 lagun), eta pikete bakoitza hiru pelotoitan (20 lagun). Hiru erreketek tertzioa osatzen zuten. Horrela, Joaquín Baleztenak eta Miguel María Zozayak erositako armeekin, maniobrak burutu zituzten Markalaingo makaldian, Ilurgoz, Izaga, Andia eta Urbasan.

“El 19 de mayo de 1935 se realizaban completas maniobras militares en Zufía. Las dirigían Del Burgo, Galdeano, Lacalle y Villanueva. [...] Cada Unidad celebraba sus prácticas militares en lugares generalmente próximos a la localidad. Por ejemplo, el Requeté de Estella, que había comenzado su instrucción en la finca del Paseo de los Llanos, al organizarse el Requeté de Villatuerta marchaba a Montejurra, detrás del El Rocamador, al monte de Bearin o al de Lorca. Los de la Cendea de Galar, en el campo de fútbol Elarre, de Esquíroz. El Requeté de Corella, por turnos y durante la noche, en los locales de la Juventud Católica. Los de Abárzuza, en su Círculo. Cada cual, como se ve, en donde podía y como podía” (ibidem. 68-69).

Urbasako maniobrak

Zubia, 1935eko maiatzaren 19an.

Iruñeko biztanle guztiek bazekiten, gainera, Ezkaba mendian egiten zirela maiz. Errepublikazaleek behin baino gehiagotan salatu arren, Madrilgo Gobernuak ez zuen neurririk hartu. Horrela gertatu zen Fortunato Agirrek ezarri zuen salaketarekin. Erakunde ezkertiarrek bazekiten erreketeak borrokarako prest zeudela. Horrela idatzi zuen Mundo Obrero egunkariak 1936ko apirilaren 4an:

“Un serio peligro para el pueblo y la República.- Los Requetés Carlistas son un Ejército equipado a la moderna y armado hasta los dientes. Como organización fascista que es, el Gobierno tiene que disolverlos rápidamente. Con esas tropas, Navarra estará bajo el terror fascista. [...] sin disputa, la organización militar más seria y perfecta que existe en nuestro país, equipada como un ejército regular y presta a marchar contra la República en cualquier momento”.” (ibidem. 79).

Erreketearen otoitz-libura

Memoria horietan Mola eta karlisten arteko harremanak eta negoziazioak ere agertzen zaizkigu. Mola Manuel Fal Conde karlisten buruarekin bildu zen Iratxen 1936eko ekainaren 15ean. Lizarrako alkate Fortunato Agirre jeltzaleak horren berri eman zion Madrilgo Gobernuari. Honek, ordea, muzin egin zion abisuari. Altxamendua gauzatzean alkatea fusilatu egin zuten (irailaren 29an). Karlistek eta militarrek estatu eredu desberdina aldarrikatzen zuten. Molak Eliza eta Estatuaren arteko bereizketa bermatzen zuen Errepublika ikusten zuen begionez. Ez zuen beharrezkoa ikusten bandera aldatzea. Autoritate militarraren menpe egongo zen Estatu indartsu eta diziplinatua zuen helburua, gizarte orden katoliko burgesa bermatuko zuena. Karlistek, ordea, Monarkia berrezarri nahi zuten, non Eliza zutabeetako bat izango zen. Adostasuna lortu zen azkenean eta 8.400 karlista armatu militarren ondoan agertu ziren borrokatzeko prest.

“En este mes de julio de 1936, la organización de los Requetés navarros estaba ultimada. Se tenía encuadrada ya una fuerza de 8.400 Boinas Rojas, que al primer aviso saltarían en pie de guerra” (ibidem.83).

Erreketeak Iruñean, 1936ko uztailean.

Horrela izanda, Mola jeneralak ordu batzuetan herrialde osoa kontrolatu zuen.

2009/04/28

Jose Antonio Agirreren biografia



Aitor Zuberogoitia, Agirre, Elkar, 1997.

Sabino Arana, EAJ, II. Errepublika, Lizarrako Estatutua, Karlismoa, Herri Frontea, Gerra Zibila, Autonomia Estatutua... Azken asteetan landutako hainbat gertaera historiko eta kontzeptu finkatzeko aukera ezin hobea dugu Aitor Zuberogoitiak idatzitako biografia labur honetan.

Egileak horrela laburbiltzen du Agirreren ekarpena: "[...] nahiz eta denboran zein ideietan Sabino Aranaren jarraitzaile zuzena izan, Jose Antonio Agirrek (1904-1960) dexente unibertsalizatu zuen Aranaren diskurtso abertzalea. Bere bizitzan zehar bizitako zein ikusitakoek, eta garaiko kinka politikoak berak ere, horretara behartu zuten, baina kontua Sabinoren abertzaletasun eta kristautasunaz gain hirugarren zutabe nagusi batek eusten ziola Agirreren eraikin ideologiko partikularrari: bokazio unibertsalistak, hain zuzen. Izan ere, Jaurlaritzako lehen lehendakariaren diskurtsoa garaiko Mendebaldeko demokrazioa kristauaren diskurtsoa zen, funtsean; baina hori, bai euskal tradizio historiko-politikoaren ondarea ere jasotzen zuen bere pentsamenduak. Alegia, aurrean dugun gizonak, partikularrean oinarrituta (askatasun tradiziotzat zeukan euskaldunen historian eta foruetan), aniztasunera, mundura zabaldu gura izan zuen." (Agirre, 6 or.)


Lizarrako zezen-plazan hizlari.



2009/04/26

1934ko Urria


Testuak: Antonio Murillo
Marrazkiak: Rodrigo Hernandez Cabos
Argitaletxea: Ediciones de la Torre, Madrid
Urtea: 1981


Alemanian nazismoak gora egin zuenean eta Austrian sozialdemokratek zuten politika errepresiboa zelakoa zen garbi ikusi zenean...

beldurra sentitu zuten Europa erdialdeko mugimendu horiek CEDArekin lortzen zituztenek, eskuineko konfederazioan, kristau-demokratekin batera, faxismoak erakartzen zituen eskuin muturreko pertsonak ere bazeuden eta.

Urriaren hasieran greba orokor iraultzailea deitu zuten Errepublika osoan.

Madrilen hasiera-hasieratik porrot egin zuen.

Urriaren 6an, Luis Companys Kataluniako Generalitateko presidenteak Gobernu zentralarekin hautsi zuen. Estatu katalana aldarrikatu zuen Errepublika federal espainolaren barruan.

Generalitata errenditu egin zen eta Madrilego Gobernuak Kataluniako Estatutua bertan behera utzi eta ehunako atxiloketa agindu zituen. Kataluniako matxinadak hamar ordu iraun eta 46 hildako utzi zituen.

Greba orokorra hasi zenetik, Errepublika osoa Asturiasera begira ipini zen, han bakarrik zeudelako beharginak elkartatua eta borroka armaturako prest.




Franco generalaren gidaritzapean, bederatzi egunetan mila asturiar eta hirurehun soldado espainiar hil ziren. Mugimendu iraultzailea gelditu ondoren, errepresaliak toki guztietara hedatu ziren eta 30.000 pertsona atxilotu.


Horrela idatzi zuen Pedro Garfias olerkari komunista eta 27ko Belaunaldiko kideak, Asturiasek egindako sakrifizioa gogoratuz.

Dos veces dos has tenido
ocasión para jugarte
la vida en una partida
y las dos te la jugaste.
¿Quién derribará este árbol
de Asturias, ya sin remajes,
desnudo, seco, clavado
con su raíz entrañable
que corre por toda España
llenándonos de coraje?
Mirad obreros del mundo
sus siluetas recortarse
contra ese cielo impasible,
vertical, inquebrantable.
Firme sobre roca firme,
heridad viva su carne.
Millones de puños gritan
su cólera por los aires;
millones de corazones
golpean contra sus cárceles.
Prepara tu último salto,
lívida muerte cobarde,
prepara tu salto último,
que Asturias está aguardándote.
¡Sola en mitad de la tierra,
hija de mi misma madre!


Bideo labur honetan [02:33 min.] gertaera historiko horien irudiak ikus ditzakezu:



Iturria: http://www.youtube.com/watch?v=lD9HrdcUZEQ


2009/04/23

"Bayoneta, Napoleonen aurcaco Tolosaco aldizcaria"

2008ko abenduan, Tolosako Udalak, Eusko Ikaskuntzarekin egindako hitzarmenari esker, "Bayoneta, Napoleonen aurcaco Tolosako aldizcaria" proiektua aurkeztu zuen. Tolosako udal agiritegian 1808tik 1813ra arte iraun zuen gerrari buruz dagoen ondare dokumental aberatsa jendartera zabaltzea du helburu. Horretarako, garai hartan frantses inbasioaren aurka propaganda egiteko erabilitako orrien antzerako formatua erabili da.

Testuak benetako gertakariak jasotzen ditu, dokumentazioan jasota daudenak, baina fikziozko pertsona batek kontatuta, "Bayoneta" kazetaren jabea, alegia. Pertsonaia literario horrek "Bayoneta"ren edukiari forma emateko erabili duen diskurtsoaren tonua errealitatetik hartua dago. Hain zuzen ere, Cadizeko Gorteetan 1812an antolatu ziren iraultzaile liberalen ideologia dago atzean, 1789ko iraultzaren printzipioak aplikatu nahi zituztenena eta, arrazoi berberagatik, Napoleonen armadari aurre egitea erabaki zutenena, irizten ziotelako enperadoreak traizio egin ziela helburu iraultzaile haiei eta estalki gisa erabili zituela Europa osoan diktadura militar bat inposatzeko, Napoleonen, haren hurbileko zirkulu pertsonalaren eta 1814ra arte agintean eutsi zion frantses burgesiaren mesedetan.

Gauza bera gertatzen da kazetaren goibururako eta testua ilustratzeko sortu diren irudiekin. Horietan ere, 1808-1813ko errealitatean oinarritutako fikzioaren bitartez, garai hartako espiritua islatu nahi izan da arropa, jarrera, tresna eta gainerakoekin, baina, batez ere, eman zaien satira politiko tonuaren bidez. Tonu hori oso ohikoa zen garaiko kazeta eta panfletoetan. Ez ziren alferrik gerrarako beste arma bat gehiago.

Euskarazko zutabeak ere gainerako testuaren printzipioak errespetatzen ditu; hau da, agiritegiko dokumentazioan jasota dauden gertakariak islatzen ditu, 1808ko moldea imitatuz. Gaztelaniaz idatzitako testua data haietan Tolosan hitz egiten zen euskararen ahalik eta hurbilenekora itzuli da; hau da, orduko gipuzkerara.

2009/04/20

Eunate Institutua Nafarroako Unibertsitate Publikoan

"Iruñeko Eunate Institutuko berrogeita hamar inguru ikaslek bisitatu dute Unibertsitatea"

Polita argazkia, ezta? "Komunikazio Buletin Digitala", 50. zk.n klikatuz gero, N.U.P.k egindako erdarazko kronika irakur dezakezue. Ea topatzen duzue ikasleen artean azaltzen ausartu zen irakasle jator hori.

2009/04/19

Primo de Riveraren Diktadura

Television Española-1ek egindako dokumental honetan oso ongi laburbiltzen dira Errestaurazioko azken urteak, hau da, Primo de Riverak ezarritako Diktadura, eta garai politiko berri baten hasiera ekarriko zuen II. Errepublika espainolaren lehenengo urratsak.

  • Bideoko 1. zatia [08:59]



Iturria: http://www.youtube.com/watch?v=w2C5GdrcWRY

  • Bideoko 2. zatia [08:32]

Azken minututan Eibarko gertaerak azaltzen dira. Bertan, 1931ko apirilaren 14an, goizeko 6:00etan, zinegotzi ezkertiarrek II. Errepublika aldarrikatu zuten, lehenengo aldiz espainiar Estatuan. 10.000 herritarren aurrean, Errepublikako bandera zintzilikatu zuten eta udal plazari "Errepublika" izena jarri, "Alfontso XIII.a" ren ordez.




I
turria: http://www.youtube.com/watch?v=ULb_K403XuY

2009/04/05

Liburua: "Unamuno"

Mikel eta Iñaki Soto, Unamuno, Elkar-biografiak, 2006.

1888an Bizkaiko Diputazioak sortutako euskarazko katedrarako oposizioan aurkeztu zen, Resurrección María Azkuek lortuko zuena. 1894an Bilboko alderdi sozialistan sartu zen. 98ko belaunaldiko kidea. 1917an aliatuen aldeko kanpaina egin zuen I. Mundu Gerraren baitan. 1920an prozesatua izan zen egunkari batean idatzitako artikulu batengatik. 1924an Primo de Riveraren diktadurak Fuerteventurara erbesteratu zuen. 1931ean Espainiako II. Errepublika aldarrikatu zen eta Unamuno zinegotzi eta diputatu hautatu zuten. 1936an Guda Zibila hastean Unamuno matxinoen alde agertu zen. Hauekin apurtu ostean etxean erdi giltzapetuta bizitzera behartu zuten, abenduaren 31n hil zen arte. Beraz, bi hilabete hauetan klasean aztertutako garai historikoekin lotura handiko pertsonaia.

Hitzaurrean Joxe Azurmendik dioen bezala, "Unamunoren bizitza eta obra errepasatzen da bertan. Gaiaren zabal-handia menderatzeko, formula txit egokia asmatu dute Soto anaiek, bat historialaria, bestea filosofoa: ataltxo laburretan, informazio historiko/biografikoa eta literario/filosofikoa txandaka aurkezten dira, arin-arin irakurtzeko. Idazle, filosofo, politiko bilbotarra distantziatik, baina hurbiltasunez tratatzen da. Informazio asko, txukun konbinatua, zehatz emana. Kritiko, objektibo."

2009/03/27

Ikasketak aukeratu beharra

Garai hauetan batxilergoko azken urteko ikasleak etorkizunean egingo dituzuen ikasketak hautatzen ari zarete. Zalantza ugari izaten dituzue eta zalantza horiek argitzen laguntzeko Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) Unibertsitatea.net atariko Iparrorratza orientazio-zerbitzua sortu zuen iaz.

Zer da Iparrorratza orientazio-zerbitzua?

Iparrorratza Orientazio-zerbitzua euskarazko ikasketa-orientabiderako on line zerbitzua da, inpartziala, pertsonalizatua, doakoa eta bere alorrean bakarra. 2008ko otsailean jarri zen martxan eta dagoeneko 180 galderatik gora jaso eta erantzun dira. Aste honetan atal berri bi jarri dira martxan:

  • Ikasle ohien aholkuak: Unibertsitatean sartzeko dauden ikasleen eta ikasle ohien arteko komunikazio zuzena ahalbidetuko duten foroek osatzen dute atal hau. Foroak titulazio-familia desberdinetako ikasketen gainekoak izango dira eta ikasketak aukeratzen ari diren ikasleek beraietan galdetzeko aukera izango dute: unibertsitate bizitzaren egunerokotasunaz, ikasketen edukiaz....
  • Esteka interesgarrien atala: Interneten informazio asko dago baina beti ez da erraza izaten behar duguna aurkitzea. Hori dela eta, orientazioaren alorrarekin zerikusia duten estekak sailkatuta eta bilduta eskainiko ditu atal honek.
Egin zuen galderak ikasle ohiei:

Ikasle ohien foroak martxoaren 23tik apirilaren 3ra zabalik egongo dira (astelehenetik ostiralera). Tarte horretan nahi duzuenean parte hartu dezakezue eta 24 ordutan ikasle ohien erantzunak jasoko dituzue.

Besteak beste martxan jarriko diren ikasketen foroak zeintzuk diren jakin nahi baduzue, Unibertsitatea.net atariko Iparrorratza atala bisitatu ezazue. Sartu Iparrorratzean, egin klik ikasle ohien aholkuetan eta bidali zuen galderak.

Animo, klik egin eta kuxkuxean ibili eta ez ahaztu ikasturte osoan etengabe eta NUPeko bisitaldian gogorarazten zaizuena: Unibertsitatera joan ahal izateko, 2. Batxilergoa gainditu behar duzue, ekainean hobe, irailean baino.


2009/03/23

"Canalejasen hilketa eta ehorzketa" film-dokumentala

Zinemaren lehenengo urteetan arrunta zenez, film-dokumental honetan ere garaiko gertaera bat berritzea zuen helburu: Jose Canalejas Gobernu buruaren aurka Manuel Pardiñas Serrano anarkistak burututako atentatua.



Iturria: http://www.youtube.com/watch?v=7SR2dw73vIU

Filmaren lehenengo zatia, Canalejas hil zen tokian bertan (Madrileko Puerta del Sol-eko San Martin liburutegi aurrean) antzeztu egin zuten atentatua gauzatu eta ordu batzuk beranduago. Bigarren zatia, dolua eta segizioa, Enrique Blancoren eta José Gasparren kamerak bildu zuen.


Zuzendaria: Adelardo Fernández Arias
Argazki-zuzendaria: Enrique Blanco eta José Gaspar
Ekoizlea: Iberia Cines
Aktoreak: Rafael Arcos (José de Canalejas)
José Isbert (Manuel Pardiñas)
Urtea: 1912


2009/03/12

"Ricardo Zabalza: La generación del Sacrificio" Liburua

Ricardo Zabalza, Erratzun (Baztan) jaioa, sindikalgintzan eta politikagintzan nabarmendu zen II. Errepublikan eta Gerra Zibilan. FETT-UGT garai horretako nekazarien sindikatu indartsuaren buru, 1936an Herri Fronteko diputatu hautatu zuten Badajozen eta Valentziako gobernadorea gerra garaian. 1940an frankistek fusilatu egin zuten.

2009/03/01

Canovas del Castilloren hilketa

Cánovas del Castillo

Hemen duzue hiru.com Etengabeko Irakaskuntza web orrialdean landutako Errestaurazioaren inguruko laburpen eskematikoa.

Hemen klikatuz gero, Canovasen hilketari buruzko bideo laburra ikusiko duzue (10:13 minutuko iraupena). Bertan ikus daiteke nola hil zuen italiar anarkista batek Espainiako Gobernu burua Arrasaten, Santa Agedako bainuetxean.


2009/02/22

Industrializazioa eta Langile mugimendua

Lehenengo esperientzia errepublikazaleak porrot egin ondoren, Borboien dinastia berrezarri eta Alfontso XII.aren bitartez, Espainiako Erresuma 1868 baino lehenagoko egoerara itzuli zela zirudien. Hala ere, indar sozial eta ekonomikoak ugaritu egin ziren eta industriaren, finantzen eta hirien garapena nolabaiteko heldutasunera iritsi zen; horrek guztiak tentsio eta arazo berriak ekarri zituen, hiru bideo labur hauetan ikus daitekeen bezala:
  • Meatzaritza eta siderurgia XIX. mendean (01:45 minutu)



Iturria: http://www.artehistoria.com/histesp/videos/133.htm

  • XIX. mende amaierako jendartea (03,52 minutu)



Iturria: http://www.artehistoria.com/histesp/videos/142.htm

  • Langile mugimendua (02,12 minutu)



Iturria: http://www.artehistoria.com/histesp/videos/143.htm

Espainiaren menpeko Amerikaren emantzipazioa

Independentzia-prozesu horrek XVIII. mende bukaeran egin zituen lehenengo urratsak. 1808. urtetik aurrera, Espainiako metropoliko botere guztiak legitimitate-krisi sakonean sartu ziren garaian, Amerikako lurraldeetako handiki kreolak, hau da, Amerikan jaiotako zuriak, Ipar Amerikako kolonia britainiarren independentziaren ereduari jarraitzen hasi zitzaizkion, eta subiranotasunaren aldeko neurriak hasi ziren bideratzen.

1808. urtean Independentziaren aldeko prozesua bizkortu egin zen. 1816an, Río de la Plata, San Martin Askatzaileak [hemen klikatu gehiago jakiteko] espainiarren aurkako gerra hasi zuen, eta iparraldean Simon Bolivarrek [hemen klikatu gehiago jakiteko] lortu zuen bere Kolonbia Handirako proiektua aurrera eramatea. 1822an, Guayaquilgo Konferentzian zehaztu ziren San Martínen eta Bolivarren eraginpeko aldeak. Peru besterik ez zen espainiarren esku geratzen; baina 1824an, Ayacuchoko gudan Bolivarren adiskide Sucre jeneralak oste espainiarrak azpiratu eta Perutik ere alde egin behar izan zuten tropek.

Hemen duzue gertaera horiek biltzen dituen bideo bat (02,46 minutuko iraupena)i:




Iturria: http://www.artehistoria.com/histesp/videos/130.htm

Komikia: "Bandolero", Carlos Gimenez.

Komikiak ere tresna ezin hobeak dira gertaera historikoetara hurbil gaitezen. Komikigileen artean Carlos Giménez espainola azpimarratu beharra dago. Frankoren diktadura eta Trantsizio politikoa aztertu nahi izanez gero, madrildarraren Paracuellos, Barrio, Rambla arriba, Rambla abajo, España Una, Grande y Libre edo Profesionalak irakurri behar dira nahitanahiez.

"Bandolero" lanean, Carlos Gimenezek Juan Caballero XIX. mendeko bidelapur ospetsuaren autobiografia egokitu du. Javier Comasek hitzaurrean dioen bezala, "Hombres a caballo, cortijos, inserción de la figura en el paisaje, existencia solitaria en la naturaleza, acciones de bandidaje, persecución por las fuerzas de la ley, y, en definitiva, numerosos factores de época que equiparaban la Andalucía del siglo XIX y el antiguo Oeste americano. La visualización requerida por el escenario y peripecias ha permitido a Carlos Giménez extremar el sentido del espectáculo en la puesta en escena". Hona hemen "Bandolero"ren lehenengo orria:

Andaluziako bandolero erromantikoaren irudia XIX. mendeko lehenengo hamarkadetan sortu zen, zehazki Independentzia Gerraren ondoren. Klase ertainik ez duen eta Latifundisten menpe dagoen jendarte batean sortu zen, non jopuek, morroiek eta mirabeek, eskubide sozialik gabekoek, erabateko pobrezia eta injustizia pairatu behar izaten dituzte.

Hala ere, urka, migueleteak eta Armada ez dira nahikoak bidelapurreriaren amaiera azaltzeko. Carlos Giménezek dioen bezala, "... a aquél lo mataron tres inventos que, a mediados del siglo XIX, hicieron su aparición en Andalucía: el ferrocarril, el telégrafo y la benemérita Guardi Civil aplicando sistemáticamente la ley de fugas, con la que multitud de presos y sospechosos de bandolerismo, al ser conducidos de una a otra cárcel, eran muertos al intentar huir".

Badakizue, norbait irakurtzera animatuz gero, niri eskatu besterik ez duzue egin behar.

Zumalakarregi museoa: Lehen Karlistaldia

Honetan Zumalakarregi Museoko web orrialdea aurkeztuko dizuet.

Museoa, gaur, XIX. mendeko Euskal Herria ezagutu eta gozatzeko erreferentzia zentroa da. Museoak Migel Antonio eta Tomas Zumalakarregiren biografiak eta Lehen Karlistada azaltzen ditu, Antzinako Erregimenetik Liberalismorako pasabide bortitz eta korapilatsuaren testuinguruan, hain zuzen Frantziako Iraultzaren eta Bigarren Karlistadaren artean. Zumalakarregi Museoak Euskal Herriko XIX. mendea erakusten du. Iriarte Erdikoa izeneko XVIII. mendeko baserrian kokatua dago, hantxe bizi izan zen Zumalakarregi familia, hauen artean bereziki Tomas Zumalakarregi jeneral karlista eta Miguel Antonio Zumalakarregi politiko liberala.

Aipatu web orrialdeko Erakusketa iraunkorra atalean: "Bi mundu aurrez aurre" bideoaren zatiak ikusteko aukera izango duzue.

"XIX. mendeko historia militarra Euskal Herrian" baliabide didaktiko atalean Armada Sailak, Bataila eta Ekintzak, zein Biografiak azpiatalak ditu. Horietan guztietan Lehenengo Karlistadako gertaeretara, modu xume, bizi eta ikusgarrian, hurbiltzen gara.

ZM Birtuala atalean, bestetik, "XIX. mendeko albuma" dugu, Euskal Herriari buruzko 3.000 iruditik gora dituen kultur webgunea.

... eta askoz baliabide gehiago. Beraz, klik egin eta bidaiatu Karlistaldietara, ez zara damutuko!

Liburua: Zumalakarregi

Badakit, gaitegi luzeak eta ikasten gozatzeko aukera gutxi, ezta? Tira, bada, hala ere blogan utziko dizuet Zumalakarregi karlisten buruaren biografia honen erreferentzia. Badaezpada. Biografia erakargarri eta irakurterraza dugu hau, baina, aldi berean, zehatza bezain argia eta landua. Zinez, ez duzue ahalegin berezirik egin beharko. Animatu eta egiaztatuko duzue. Askoz jota bi ordu izango dira, ... eta euskaraz, jakina!

ALBERDI, Mikel, Zumalakarregi, Donostia: Elkarlanean, 1999.

Espainiar inperio kolonialaren hondarrak

Klasean azaldu bezala, porrota militarren ondorioz (Cavite eta Manila Filipinetan, eta Santiago Kuban), Pariseko Bakea sinatu behar izan zuen Espainiak 1898ko abenduaren 10ean. Bake-hitzarmenetik kanpo hiru artxipielago eta bi irla izan ziren. Hala ere, ondare horrek bi urte eskas egin zituen Espainiaren esku. Uharteok saltzea izan zen espainiar inperioa galtzeko azken ekintza.
  • Espainiak Marianak, Karolinak eta Palaoak saltzeko negoziazioak 1899ko ekainaren 30eko itun hispaniar-alemaniarrean gauzatu zituen.

Marianak artxipielagoa

Karolinak artxipielagoa

Belau (Palaoak) artxipielagoa

  • 1900eko azaroan, itun hispaniar-iparramerikar batek zuzendu zuen 1898ko errakuntza eta Joloko Sibutu eta Cagayan uharteak AEBra igaro ziren, espainiar gobernuari 100.000 dolar ordainduta.
Cagayan probintzia eta Sibutu irla.