Azken hausnarketa: Historia errepikatzen al da?

"La historia se repite? ¿O se repite sólo como penitencia de quienes son incapaces de escucharla? No hay historia muda. Por mucho que la quemen, por mucho que la rompan, por mucho que la mientan, la historia humana se niega a callarse la boca. El tiempo que fue sigue latiendo, vivo, dentro del tiempo que es, aunque el tiempo que es no lo quiera o no lo sepa. El derecho de recordar no figura entre los derechos humanos consagrados por las Naciones Unidas, pero hoy es más que nunca necesario reivindicarlo y ponerlo en práctica: no para repetir el pasado, sino para evitar que se repita; no para que los vivos seamos ventrílocuos de los muertos, sino para que seamos capaces de hablar con voces no condenadas al eco perpetuo de la estupidez y la desgracia. Cuando está de veras viva, la memoria no contempla la historia, sino que invita a hacerla. Más que en los museos, donde la pobre se aburre, la memoria está en el aire que respiramos; y ella, desde el aire, nos respira".

Eduardo Galeano, Patas Arriba: La escuela del mundo al revés, Siglo XXI, 1998, 216 or.

Tira, bada, lagunok, ikasturtea bukatu egin zaigu. Nire aldetik, eskerrak eman nahi dizkizuet gehixeago ikasteko aukera eman didazuelako. Bai, une goxo zein latz horiek guztiak disko gogorrean behin-betiko gelditu eta hortik probetxu guztia atera behar. Hurrengo ikasturtean dastatzeko aukera izango dugu. Zuku ona izango da, seguru!

Ikasturtearekin batera blog hau ere isilduko da, beraz. Gurekin jarraitu nahi izanez gero, Iragana eta oraina ezagutuz Historia Blogan sartu eta klik egin. Aio eta ongi segi!

• Iragana eta oraina ezagutuz Historia Bloga.

Carlos Giménezen "Paracuellos"

Hemen duzue azken klasean landu genuen komikiaren erreferentzia eta egilearen web orrialde ofiziala. Ikasturte amaieran gaudenez, batzuek horrelako harri bitxiak lasaiago irakurtzeko aukera izango duzue. Beste batzuek, ordea, aste pare bat gehiago itxoin behar, ezta? Lanari eutsi eta zorte on Unibertsitaterako Hauta-probetan!

"Paracuellos" lana espainiar komikiaren historiaren funtsezko sorkuntzetako bat da. Carlos Giménezen haurtzaroan dago oinarrituta, eta Jendarte Urgazpeneko etxe bateko ume-talde baten bizipenak kontatzen ditu. Francoren Diktadurako unerik zirraragarrienetako baten erretratu zehatza da, noiz eta komikia gosearen eta gerra ostearen ondorioak jasaten ari ziren umeen belaunaldi oso baten elikagai eta poztasun bakarra zenean.

• Carlos Giménez-en web orrialdea.
  

Genozidio frankista

Eusko Legebiltzarrak 2008ko azaroaren 2an onartu zuen Euskal Herriko Egiaren Batzordea sustatzeko ez legezko proposamena. Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen Zuzendaritzak hala eskatuta, Lau Haizetara Gogoan koordinakundeak batzordeak izan beharko lituzkeen ezaugarriak eta helburuak finkatu ditu. Gainera, gatazka politikoen inguruko hausnarketa eta eztabaida bultzatu ere nahi du.

Koordinakudeak Bosnian eta Guatemalan izandako genozidioekin konparatu du 1936ko gerraren osteko egoera Euskal Herrian. «Bosnian mila biztanletik hamabost hil zituzten 1991-1995 urte bitartean. Nafarroan, berriz, altxamendu militarraren lehenengo bi hilabeteetan mila biztanletik hamabi hildako zenbatu ditugu». Datuok Hegoafrika, Argentina, Txile eta Uruguaiko genozidioen hilketa kopuruen gainetik kokatzen dute, Euskal Herria. Herrialde horietan, hilketak ez dira iristen mila biztanletik batera ere.

Lau Haizetara Gogoan koordinakundea 2006an sortu zen «memoria historiko antifaxista berreskuratzen dabiltzan Euskal Herriko elkarte guztien indarra biltzeko asmoz». Honako taldeek osatzen dute koordinakundea: Ahaztuak 1936-1977, Andikona, Debagoienako Fusilatuen Senideen Batzordea, Eusko Abertzale Ekintza (EAE), Geureak 1936, Izquierda Republicana, Katin Txiki, Martxoak 3 elkartea, Memoriaren Bideak, Oroituz, La Rosa Negra eta Uliako Taldea.

Informazio gehiago: "El impacto del genocidio franquista supera a los de Sudáfrica o Argentina", Gara, 2009ko martxoaren 29an.

Memoriaren Parkea: 1936ko gerran hildako 24 nafarren izen gehiago

Urtebete igaro da Sartagudan Memoriaren Parkea ireki zutenetik. Bertan 1936ko gerran hildako 3.240 nafarren izenak daude jasota. Atzo ekitaldia egin zuten urteurrena ospatzeko, eta beste 24 nafarren izenak gehitu dizkiote Memoriaren Hormari.

Sartagudan izan zen atzo Aurea Jaso, senarrarekin batera. 36ko gerra zer izan zen biek badakite. «Bizitza apurtu zidan ditxosozko gerra horrek», dio atsekabetuta. 1936an erail zuten Aurelio Jaso, Aurea Jasoren aita, gaur Madrilen Moncloa jauregia kokatuta dagoen leku horretan. Bi osaba ere erail zituzten, aitaren anaiak biak. Baten izena, Jose Jasorena, iaztik dago Memoriaren Parkeko horman, baina bestearena, Andresena, aitarenarekin batera jarri zuten atzoko ekitaldian.

Aurelio Jaso Melidakoa zen. Bardetik barrena joan zen gerrara, eta amonari zin egin zion: «48 ordu barru itzuliko naiz ama, zu lasai». Baina ez zen inoiz itzuli, alabak dioenez: «Nire eta nire neben bizia guztiz aldatu zen, apurtu egin zen». Aita Erorien Haranean lurperatuta dagoela uste du: «Jasangaitza egiten zait aita Francisco Franco eta Primo de Rivera lurperatuta dauden toki berean dagoela pentsatzea».

Osabetako bat, Andres Jaso, futbolaria zen. Oso gazte hasi zen Osasunan jokatzen. Ondoren, Valentziako futbol taldean (Herrialde Katalanak) aritu zen urte luzez. Gerra hasi baino lehen Sporting de Gijon futbol taldean aritzen zen. Behin gerra piztuta, jokalariak salbatzearren, kamioi batean sartu zituzten, eta, ihesean, Cangas de Onisen hil zituzten (Asturias, Espainia).

Aurea Jasori malkoak isurtzen zaizkio oraindik bere hiru senitartekoen historiak kontatzerakoan: «Ni beti izan naiz oso sentibera, eta bizi osoan nire barruan gorde ditudan sentimenduak dira». Hiru anai-arrebetan zaharrena da Aurea Jaso. Aita hil zutenean zortzi urte zituen, nebek berriz, zazpi eta hiru urte zituzten: «Gure familia suntsitu egin zen; nik aitaren aldeko aitona-amonekin joan behar izan nuen bizitzera, eta nire bi nebek, amarekin». Aurea Jasok beti jakin nahi izan du aitaren patua. «Aitari buruan tiro egin ziotenean, hiru lagunek jaso zuten; baina nazionalak zetozela ohartu zirenean, tapaki batean bilduta utzi behar izan zuten».

Gustura dago Aurea Jaso Sartagudako Memoriaren Parkean aitaren eta osabaren izenak jarri dituztelako: «Nik nire semeek eta nire bilobek erreferentzia bat izan zezaten nahi nuen». Arrazoi horregatik ez zuen hutsik egin atzo.

[Iturria: "Izena eta izana Sartagudan", Berria, 2009ko maiatzaren 10ean]

Pablo Neruda jeneral matxinoei

Hemen dituzue Pablo Neruda olerkari txiletarrak espainiar jeneral matxinoei zuzendutako olerki gogorrak. Idazle konprometitua, Espainiako gerra zibilak eta bere lagun García Lorcaren erailketak hunkitu egin zuten. 1971. urtean Literaturako Nobel Saria irabazi zuen.

Wikipedia: Pablo Neruda.
Santiago de Chile unibertsitateko web gunea: Neruda.

Sanjurjo en los infiernos

Amarrado, humeante, acordelado
a su traidor avión, a sus traiciones,
se quema el traidor traicionado.

Como fósforo queman sus riñones
y su siniestra boca de soldado
traidor se derrite en maldiciones.

Por las eternas llamas piloteado,
conducido y quemado por aviones,
de traición en traición quemado.


Mola en los infiernos

Es arrastrado el turbio Mola
de precipicio en precipicio eterno
y como va el naufragio de ola en ola,
desbaratado por azufre y cuerno,
cocido en cal y hiel y disimulo,
de antemano esperado en el infierno,
va el infernal mulato, el Mola mulo
definitivamente turbio y tierno,
con llamas en la cola y en el culo.


El general Franco en los infiernos

Maldito, que sólo lo humano
te persiga, que dentro del absoluto fuego de las cosas,
no te consumas, que no te pierdas
en la escala del tiempo, y que no te taladre el vidrio
ardiendo ni a feroz espuma...

Son nuestros, fueron nuestra
carne, nuestra salud, nuestra
paz de herrerías, nuestro océano
de aire y pulmones. A través de ellos
las secas tierras florecían. Ahora, más allá de la
tierra,
hechos substancia
destruída, materia asesinada, harina muerta,
te esperan en tu infierno.

Como el agudo espanto o el dolor se consumen,
ni espanto ni dolor te aguardan. Solo y maldito seas,
solo y despierto seas entre todos los muertos,
y que la sangre caiga en ti como la lluvia,
y que un agonizante río de ojos cortados
te resbale y recorra mirándote sin término.

Fortunato Agirre: lizarraren hostoa bezala

Txalaparta argitaletxea, 2003.

VI. atala:
"Fortunato Agirre: lizarraren hostoa bezala"

"[...] Goizaldean, ordea, atean giltzak ateratako hotsak esnatu zuen. San Migel eguna zen. Hiru txapelgorri agertu zitzaizkion aurrena. Jantzi egin zen, eta nora zeramaten galdetu zien.

- Zu gaur ez zaitu San Migelek ere libratuko- erantzun zion txapelgorrietako batek.

Auto batera sartu zuten, eta bi egun lehenago egindako bide bera egin zuten, baina beherantz.
Negar egiteko gogoa etorri zitzaion, eta etsipena. Baina indartsua izan behar zuela pentsatu zuen. Beste irudirik ezin ziela oparitu zerri haiei. Autoa geratu egin zen. Aurrekoa baino askoz ere bidaia motzagoa egin zuten. Eguzkiaren lehen printzak sumatu zituen aurpegian, goizeko haize hotzaren gozagarri. Horma baten kontra jarri zuten, eskuak eta hankak loturik.

Zerura begiratu eta errezatzen hasi zen. "Gora Euzkadi askatuta!" oihukatu zuen gero, bala batek eztarria zulatu aurretik. Beste sei sartu zitzaizkion ondoren bular aldetik eta sabeletik. Balantzaka erori zen lurrera, hilda, udazkenean lizarraren hostoa erortzen den bezala, kulunka, baina norabide jakinean, lurrera heldu arte." (Katearen begiak, 192 or.)

Fortunato Agirre Jose Antonio Agirreren ondoan Lizarrako zezen-plazan, 1931ean.

1937an (?) Eusko Jaurlaritzak egindako zigilu-proiekua, gauzatu ez zena. Hirugarren zigilua Fortunato Agirreri dagokio, 15 euren balioarekin (eunen = zentimoak; laurleko = pezetak).

Altxamendua eta diktadura: bortizkeria eta errepresioa

Francisco Franco diktadorea:

- "Salvaré a España del marxismo al precio que sea.
- ¿Y si eso significa fusilar a media España?
- Cueste lo que cueste".

José Millán-Astray generala:

- "¡Viva la muerte!"

Gonzalo Queipo de Llano generala:

- "¡Id preparando las sepulturas!"

Emilio Mola generala:

- "Cualquiera que sea, abierta o secretamente, defensor del Frente Popular, debe ser fusilado".

Diktadura frankistaren 40 urte luze, ilun eta latz horiek zer suposatu zuten jakin ahal izateko, bere hastapenetik aztertu behar ditugu. Izan ere, eta Josep Fontanaren hitzetan, une horretan agertzen zaigu mozorrorik eta interferentziarik gabe, eta horrela jakingo dugu frankismoaren ondorioak aurrerapauso ala atzerapausoak izan ziren 1936 bitartean emandako aldaketen aurrean.

Bortizkeria eta errepresioa izan ziren urte horietan nagusitu ziren elementuak. Baita horiek eragindako izua ere. Horren adibide latzak izan ziren 3.000 fusilamenduak gerra gauzatu ez zen herrialde nafarrean, eta altxamenduaren hasieran Molak adierazitako hitz bortitzak: “Esta guerra tiene que terminar con el exterminio de los enemigos de España”, edo “Serán pasados por las armas, en trámite de juicio sumarísimo..., cuantos se opongan al triunfo del expresado Movimiento salvador de España, fueren los que fueren los medios empleados a tan perverso fin”. Zer ulertzen zuten oposizio kontzeptuaz oso adierazgarri da ikustea nahikoa zela agintari berriek agindutako kargu bati muzin egitea fusilatu izateko.

Apirilaren 1ean azken gerra-agiria zabaldu zen. Molaren hitzak, hala ere, ongi iragarri zuten urte horien eta hurrengo hamarkaden giro bortitza:

"No hay aquí otro camino que llevar las cosas hasta el final, hasta el aplastamiento del adversario [...] ¿Parlamentar? Jamás. Esta guerra tiene que terminar con el exterminio de los enemigos de España [...] En este trance de la guerra yo ya he decidido la guerra sin cuartel [...] A los militares que han hecho armas contra nosotros, contra el ejercito, fusilarlos. Yo veo a mi padre en las filas contrarias y lo fusilo [...] El arte de la guerra yo lo definiría así: Es el medio de juntar veinte hombres contra uno y, a ser posible, matarlo por la espalda”.

"Hay que sembrar el terror [...] hay que dejar la sensación de dominio eliminando sin escrúlpulos ni vacilación a todos los que no piensen como nosotros".

Errepresioak betetzen zuen funtzio politikoa azalarazten dute militarren hitz horiek. Etsaia izutzea eta indargabetzea izan baitzuen helburu. Altxamenduak izan zuen babesa ahaztu gabe, hori izan zen diktaduraren iraupen luzea bermatu zuen gakoetako bat. Errepresioak jendarte-sektore dinamikoena indargabetu zuen, eta jendarte-arlo guztiek pairatu behar izan zituzten horren ondorioak: kultura-, irakaskuntza-, ekonomia- zein politika-munduak. Esparru horien guztien eragile aurrerakoienak osatu zuten zigortuen multzoa: fusilatuak, erbesteratuak, kartzelaratuak, kanporatuak... horiek guztiak urteetan isilaraziak.

Sartagudako Oroimenaren Parkea, 2008ko maiatzaren 10ean zabaldua.